Zaburzenia depresyjne nie są charakterystyczne tylko dla osób dorosłych. Występowanie depresji w okresie nastoletnim jest stosunkowo częste – szacuje się, że około 3 – 5% nastolatków w danym momencie cierpi na depresję[1]. Oznacza to, że w klasie 20 osobowej, średnio jeden uczeń zmaga się z depresją.

Objawy depresji u nastolatków

Wielu rodziców i nauczycieli często zadaje pytanie, jak rozpoznać depresję u nastolatków. Pierwsze objawy depresji u nastolatków mogą być stosunkowo „niewinne”. Tak, że często rodzice nie zauważają, że coś niepokojącego zaczyna dziać się z ich dzieckiem. Nierzadko zdarza się, że to dziecko udaje się do rodzica z prośbą o pomoc lub o umówienie się do specjalisty. Są również sytuacje, że dziecko utraciło chęć radzenia sobie z tym ciężkim stanem i wtedy konieczne jest zdecydowane staje się działanie rodziców/ opiekunów. Natomiast depresja u dzieci i nastolatków charakteryzuje się stałym nasileniem objawów. Nieleczona może prowadzić do trwałego obniżenia samooceny, pojawienia się w dorosłości dużej depresji, epizodów maniakalnych, czy nawet do śmierci.

Czym objawia się depresja u nastolatków?

Depresja u nastolatków objawy to kwestia bardzo indywidualna. Najczęstszymi objawami depresji są:

• Poważne zaburzenia nastroju – utrzymujący się minimum dwa tygodnie obniżony nastrój – smutek, wycofanie, obojętność, nietypowy dla danej osoby;
• Utrata zainteresowań – dziecko, które interesowało się przykładowo piłką nożną czy tańcem, przestaje chcieć chodzić na treningi, czuje się zmęczone i zniechęcone. Podejmowanie aktywności, które do tej pory sprawiały przyjemność, jest utrudnione, kosztuje dużo wysiłku lub często całkowicie zostaje zaniechane.
• Zaburzenia koncentracji – pojawiają się zauważalne problemy i trudności w szkole, które wcześniej nie występowały. Dziecku jest się trudno skupić na nauce, rozmowie czy rozrywce;
• Zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność, z czego ta druga zdarza się zdecydowanie rzadziej. Najczęstszy obraz to płytki sen, przerywany, częste wybudzanie się w nocy, przedwczesne budzenie się z brakiem możliwości ponownego zaśnięcia;
• Myśli lub tendencje samobójcze, próby samobójcze, myśli o śmierci. Szacuje się, że są przyczyną śmieci 15 – 20% chorych[2] ;
• Nieproporcjonalnie pesymistyczna ocena rzeczywistości;
• Niska samoocena – dziecko przestaje wierzyć w swoje umiejętności – dotyczące kompetencji w nauce, zachowania wśród rówieśników lub niezadowolenie ze swojego ciała;
• Zaburzenia łaknienia – utrata apetytu lun nadmierny apetyt, widoczna zmiana wagi;
• Uporczywe dolegliwości somatyczne – jak bóle brzucha, głowy, problemy gastryczne.

Jak wygląda depresja u nastolatków?

Objawy depresji u dorosłych są takie same jak objawy depresji u nastolatków. Przebieg choroby jest bardzo indywidualny. Porównując dwójkę nastolatków chorujących na depresję, każdy z nich może mieć zupełnie inne objawy, inaczej się czuć i zachowywać. Młodsze dzieci mają więcej objawów lękowych, które można poznać po:

• Zgłaszaniu nieokreślonego lęku
• Objawach fizycznych – bólach głowy lub brzucha;
• Częstszym przyleganiu do rodziców.

U nastolatków bardzo często występuje:

• Utrata motywacji, zainteresowań – dziecko przestaje robić to, co jeszcze niedawno sprawiało mu przyjemność;
• Większa drażliwość – łatwiej wyprowadzić je z równowagi, reagują często złością lub płaczem;
• Myśli samobójcze lub zrezygnowanie.

Zaburzenia współwystępujące z depresja dzieci i młodzieży

Bardzo często u dzieci i nastolatków chorujących na depresję pojawiają się zaburzenia współwystępujące takie jak: zaburzenia lękowe, objawy psychotyczne, zaburzenia zachowania, nadużywanie substancji psychoaktywnych, ADHD. Objawy psychotyczne to najczęściej urojenia takie jak nieadekwatne poczucie winy, grzeszności, hipochondryczne, poczucie bycia obserwowanym. Zaburzenia lękowe to ataki lęku, paniki, zaburzenia obsesyjno – kompulsywne.

Przyczyny depresji u nastolatków

Trudno jest odpowiedzieć na pytanie, co jest główną przyczyną depresji. Każdy jest indywidualną jednostką, z własną historią, temperamentem, osobowością i wyposażeniem genetycznym. Dlatego przyczyny depresji u każdej osoby będą zapewne się różnić. W dużym uproszczeniu można jednak wskazać, że przyczyny depresji u nastolatków to najczęściej połączenie pewnej predyspozycji genetycznej z warunkami środowiska oraz wydarzeniami życiowymi, które miały i/lub mają miejsce w życiu dziecka i nastolatka. Predyspozycje genetyczne depresji – ryzyko zachorowania jest większe u nastolatka, u którego rodzice lub dziadkowie chorowali na depresję. Nie jest to natomiast regułą. Zdarzają się sytuacje zachorowań, pomimo braku tego zaburzenia u innych członków rodziny. Podobnie występowanie depresji w rodzinie nie oznacza, że dziecko również będzie na nią cierpieć.

Czynniki środowiskowe, które mogą przyczynić się do rozwoju depresji to przykładowo:

• Utrata ważnej osoby/ obiektu – śmierć, odejście, utrata rodziców jako pary – rozwód;
• Zbyt wysokie oczekiwania względem dziecka i nieumiejętność sprostania im lub wypełnianie ich zbyt dużym kosztem. Warto zauważyć, że oczekiwania nie muszą być wypowiadane wprost. Dziecko może wnioskować o nich na podstawie zachowania rodziców, ich priorytetów i wartości;
• Brak wsparcia, wystarczającej opieki i uwagi ze strony rodziców, niewidzenie potrzeb dziecka;
• Nadmierna, karząca dyscyplina, nadmierne podporządkowywanie dziecka;
• Konflikty w rodzinie oraz w relacji pomiędzy rodzicami, wysoki poziom negatywnych emocji w systemie rodzinnym;
• Maltretowanie dziecka, przemoc, wykorzystanie seksualne;
• Uzależnienia rodzica – np. alkoholizm, narkotyki;
• Brak wystarczających umiejętności społecznych i poszukiwania wsparcia;
• Trudności w regulowaniu emocji;
• Deficyty poznawcze – intelektualne, trudności w koncentracji uwagi, pamięci – co może wpływać na radzenie sobie w szkole oraz obniżać samoocenę dziecka. Nierzadko bywa też przyczyną wykluczania dziecka przez rówieśników lub wyśmiewania się z niego, traktowania jako kozła ofiarnego.
• Depresja rodzica, a co z tym idzie radzenie sobie samemu z wieloma problemami, poczucie samotności;
• Przemoc w szkole – bycie ofiarą przemocy w szkole, dyskryminacji, wyśmiewania, pomijania, co wpływa na niską samoocenę, poczucie samotności i wyobcowania.

Pierwsze objawy depresji u nastolatków pojawiają się często w wyniku utraty: przyjaciela/ przyjaciółki, zerwania z chłopakiem/ dziewczyną, śmierci kogoś bliskiego lub ukochanego zwierzęcia. Często czynnikiem wyzwalającym może być również zachorowanie, konflikty w rodzinie czy rozwód rodziców. Czasami czynniki te nie są oczywiste ani dla dziecka ani dla rodzica. W przypadku depresji najważniejsze jest szybkie podjęcie leczenia, a nie poszukiwania przyczyn.

Leczenie depresji u nastolatków

Jeżeli zauważysz objawy depresyjne u swojego dziecka, podopiecznego to jak najszybciej skontaktuj się z psychologiem/ psychoterapeutą lub psychiatrą dziecięcym. Depresja jest chorobą i wymaga szybkiej diagnozy i leczenia. Leczenie depresji u dzieci i nastolatków bardzo często polega na łączeniu leczenia środkami farmakologicznymi i psychoterapii. Nierzadko leczenie depresji u dziecka to również psychoterapia rodzin lub psychoedukacja rodziny, czy trening umiejętności społecznych. Dolegliwości somatyczne są też często konsultowane z lekarzem rodzinnym. W przypadku łagodnej depresji często wystarczającą metodą jest psychoterapia dzieci i młodzieży. W ciężkich przypadkach depresji, kiedy występuje zagrożenie życia bądź zdrowia, dziecko jest kierowane na hospitalizację.

Gdzie szukać pomocy?

W całym kraju są dostępne publiczne poradnie psychologiczno – pedagogiczne, które oferują bezpłatne wsparcie dla m.in. rodziców i dzieci. Poradnie prowadzą terapie dzieci i rodzin. Alternatywą jest szereg gabinetów prywatnych oferujących psychoterapię dzieci i młodzieży. Warto wcześniej sprawdzić opinię, kwalifikacje psychoterapeuty, dostępne terminy oraz ceny. Psychiatra pomoże w dokładnej diagnozie stanu dziecka oraz  stwierdzeniu, czy wymagane jest włączenie środków farmakologicznych lub czy wymagane jest skierowanie do szpitala. Częstym pytaniem jest, czy do psychiatry dziecięcego wymagane jest skierowanie. Zarówno psychiatrzy pracujący z dorosłymi, jak i psychiatra dzieci i młodzieży, nie wymagają skierowania. Dodatkowo możliwe jest również skorzystanie z innych kanałów, które mogą wspierać leczenie: Forum dla nastolatków z depresją – (https://forumprzeciwdepresji.pl/ ), gdzie również jest dostępny antydepresyjny telefon zaufania Telefon zaufania https://116111.pl/ Antydepresyjny telefon zaufania https://stopdepresji.pl/ Dziecięcy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka https://brpd.gov.pl/dzieciecy-telefon-zaufania-rzecznika-praw-dziecka/

Jak radzić sobie z depresją nastolatków? Rola rodzica w procesie leczenia

Wsparcie rodziców w procesie leczenia depresji jest niezwykle istotne dla skuteczności terapii. Im młodsze dziecko, tym więcej go potrzebuje. Rodzice mogą być angażowani w proces leczenia na kilka sposobów – jednym z nich jest psychoedukacja, podczas której rodzice zastanawiają się wspólnie z terapeutą, jak mogą budować bezpieczną i akceptującą atmosferę w domu, jakie zachowania pomagają dziecku, a jakie mogą utrudniać proces leczenia, jak stawiać realistyczne oczekiwania. Czasami też zaleca się udział w treningu umiejętności rodzicielskich. W terapii depresji dzieci i młodzieży rodzice mogą być zaangażowani poprzez uczestnictwo w terapii rodzin lub terapii własnej. Terapia rodzin w depresji dziecka jest stosowana, kiedy w rodzinie występuje konflikt lub inna trudność. Podczas spotkań terapeutycznych pracuje się nad poprawą jakości relacji. Terapia własna rodzica może być stosowana w sytuacji, kiedy mechanizmy psychologiczne rodzica, zaburzenia osobowości lub inne zaburzenia utrudniają proces leczenia dziecka.   Autor: Katarzyna Wurzel-Bień, psycholog, psychoterapeuta    

Zespół Manufaktury Zmiany

Prowadzimy na Śląsku profesjonalną pomoc psychologiczną, psychoterapię indywidualną dorosłych, dzieci i młodzieży, terapię par, małżeństw oraz rodzin. Jaworzno, Imielin, Mysłowice – to miasta, w których mamy swoje oddziały. Dzięki umiejscowieniu naszych gabinetów, docieramy do pacjentów z miasta Katowice i okolic. Z naszych usług psychologicznych i psychoterapeutycznych korzystają mieszkańcy takich miast jak Sosnowiec, Chrzanów, Lędziny czy Chełm Śląski. Mamy również pacjentów z okolic miast Libiąż, Chełmek czy Bieruń. Umów wizytę lub skontaktuj się z nami >>   [1] Ambroziak K., Kołakowski A., Siwek K., Depresja u nastolatków, GWP, Sopot 2019 [2] Psychiatria dzieci i młodzieży, pod red. Ireny Namysłowskiej