W ostatnim czasie można zauważyć wzrost popularności tematu, jakim jest wysoka wrażliwość. Do gabinetu psychoterapii coraz częściej zgłaszają się osoby, które identyfikują się jako WWO – wysoko wrażliwe osoby.

Czy istnieje w ogóle coś takiego jak wysoka wrażliwość? Co się kryje pod tym potocznym określeniem? Co odróżnia osoby WWO?

Wysoko wrażliwe osoby – WWO

Termin „osoby wysoko wrażliwe” został spopularyzowany przez Elaine Aron, psycholożkę i psychoterapeutkę, w cyklu poradników o wysokiej wrażliwości. Autorka traktuje wwo, jako cechę funkcjonowania danej osoby, którą charakteryzują 4 kluczowe aspekty zachowania. Dla scharakteryzowania osoby wysoko wrażliwej autorka stosuje akronim DOES:

• D (z ang. „depth of processing”)- głębokość przetwarzania informacji. Osoba wysoko wrażliwa inaczej przetwarza różnego rodzaju bodźce – w większym stopniu przywiązuje wagę do szczegółów, dłużej się zastanawia nad sytuacjami, rozkłada je na czynniki pierwsze. Ta cecha może powodować ciągłe analizowanie przeszłych lub przyszłych wydarzeń lub decyzji, które trzeba podjąć.
• O (z ang. „overstimulation”) – przestymulowanie. Osoby wysoko wrażliwe są bardziej podatne na stymulację, trudniej znoszą duże ilości bodźców – głośne dźwięki i jasne światła sprawiają, że szybciej się męczą, mocne zapachy mogą wywoływać symptomy somatyczne (np. ból głowy, problemy gastrologiczne).
• E (z ang. „emotional reactivity”) – wysoka reaktywność emocjonalna. Wysoko wrażliwa osoba może mieć tendencję do silnych reakcji emocjonalnych i do częstej zmiany nastroju. Elaine Aron, w swojej książce, powołuje się na badania, w których wykazano, że osoby WWO, reagują silniej na obrazy „nacechowane pozytywnie”. U tych osób wzrastała aktywacja zarówno w obszarach mózgu odpowiedzialnych za doświadczanie silnych emocji, jak i w korze przedczołowej, związanej z myśleniem i postrzeganiem.Bycie wwo to również, według autorki poradnika „Wysoko wrażliwi, jak funkcjonować w świecie, który nas otacza”, współodczuwanie emocji, czyli wysoki poziom empatii.
• S (z ang. being sensitive”) – wrażliwość na subtelne bodźce zewnętrzne oraz wyczuwanie subtelności, które mogą być niezauważalne dla osób o mniejszej wrażliwości. Wysoką wrażliwość charakteryzuje skłonność do zauważania subtelnych niuansów, które mogą umykać innym. Oznacza to, że reagują nie tylko na powierzchowne aspekty sytuacji, ale także na jej kontekst.Proces ten często odbywa się automatycznie i jest bardziej intensywny – tendencja osób WWO do głębokiego przetwarzania informacji może prowadzić do wyciągania złożonych wniosków. Na przykład w rozmowie mogą zauważyć nie tylko słowa, ale także mikroekspresje, ton głosu czy niewielkie zmiany w zachowaniu rozmówcy (mowa ciała).

Cechy osób wysoko wrażliwych według Elaine Aron

Elaine Aron w swoich książkach podaje listę stwierdzeń, które mogą charakteryzować wysoko wrażliwe dziecko lub osobę dorosłą.

Przykładowe cechy osób wwo:

• Docieranie szczególnych, subtelnych szczegółów otoczenia;
• Łatwość ulegania nastrojowi innych osób;
• Duża wrażliwość na ból;
• Potrzeba znalezienia spokojnego miejsca w sytuacji przesytu bodźcami;
• Wysoka czułość na działanie kofeiny;
• Poczucie przytłoczenia w sytuacjach, w których występuje jasne światło, ostre zapachy, szorstkie materiały lub głośne dźwięki);
• Charakteryzowanie się rozbudowanym życiem wewnętrznym;
• Wysoka wrażliwość na sztukę;
• Charakteryzowanie się większą reaktywnością emocjonalną;
• Trudność w robieniu wielu rzeczy jednocześnie;
• Unikanie konfliktów, rywalizacji, trudności z asertywnością;

Osoby wysoko wrażliwe – co na to nauka?

Pomimo tego, że potocznie termin „wysoka wrażliwość” jest dosyć popularny, w nauce mało kiedy jest używany. Częściej stosuje się termin osoba o wysoko wrażliwym układzie nerwowym lub wrażliwość przetwarzania sensorycznego.

Nadmierne używanie tego terminu, może być często zbyt dużym uproszczeniem, które niesie ze sobą zagrożenie „usprawiedliwiania” swoich trudności cechą, która jest uwarunkowana biologicznie, a przez to nie do zmiany. Może to zatrzymywać możliwość osobistego rozwoju. Cechy, określane jako charakterystyczne dla WWO – jak np. wyczerpanie emocjonalne związane z przebywaniem wśród ludzi, mogą wynikać z innego rodzaju trudności, które byłyby możliwe do zbadania, pracy i zmiany np. w procesie psychoterapii.

Zaletą wprowadzenia pojęcia „osoba wwo” jest zwrócenie uwagi na układ nerwowy, który może być czuły na nadmierną stymulację. Zauważenie tego, co nas męczy, co wywołuje trudne emocje, umożliwia następnie refleksję nad tym, co mogę próbować zmienić w sobie czy otaczającym mniej świecie, aby czuć się lepiej albo co wymaga mojej akceptacji i większego „zaopiekowania”.

Co zrobić jeśli czuję, że jestem osobą wysoko wrażliwą?

Jeśli czujesz, że w jakimś aspekcie charakteryzujesz się wysoką wrażliwością, zastanów się, co jest dla Ciebie największą trudnością – czy jest to trudność w przystosowaniu się do nowych okoliczności, przebywania w dużej grupie osób, czy może czujesz, że za bardzo przejmujesz na siebie emocje innych, że charakteryzuje Cię wysoka empatia, która powoduje emocjonalne poczucie wycieńczenia i uniemożliwia czerpanie z satysfakcji z bliskich relacji? A może zauważasz w sobie dużą podatność na stresujące wydarzenia np. w obliczu nowych sytuacji?

Źródłem trudności może być nie tylko wrażliwy układ nerwowy, ale również przyczyną może być niezdiagnozowane zaburzenie psychiczne czy trudność osobowościowa. Warto w tym przypadku przedyskutować temat z psychologiem lub psychoterapeutą.

Jeśli czujesz, że Twoją trudnością jest łatwość ulegania przestymulowaniu bodźcami zewnętrznymi, warto zastanowić się, w jaki sposób możesz zadbać o swój komfort, jakich unikać błędów np. w planowaniu dnia (zbyt dużo aktywności, które wymagają spędzanie czasu w „wymagającym” otoczeniu) oraz jakie aktywności odciążają Twoje ciało (regularne ćwiczenia, dbanie o jakość i odpowiednią ilość snu, dietę, dobre oświetlenie, spokojne środowisko pracy).

Jak traktować osoby wwo?

W jaki sposób bliskie osoby mogą wesprzeć osoby wysoko wrażliwe? Temat ten wydaje się szczególnie ważny, w sytuacji, gdy podejrzewamy, że nasze dziecko charakteryzuje się wysoką wrażliwością.

Wspieranie dziecka o wysokiej wrażliwości (WWO) wymaga empatii, cierpliwości i dostosowania podejścia do jego unikalnych potrzeb. Kluczowe jest zapewnienie mu poczucia akceptacji – dziecko powinno czuć, że jego emocje i reakcje są zrozumiane, a nie oceniane.

Ważnym elementem wsparcia jest uważna komunikacja – zadawanie pytań otwartych, słuchanie bez przerywania oraz nazywanie emocji, które dziecko może mieć trudność wyrazić. Dziecięcy układ nerwowy może mieć trudność z przystosowaniem się do nadmiaru bodźców, dlatego istotne jest stworzenie przewidywalnej i spokojnej rutyny. Pomaga to zbudować poczucie bezpieczeństwa.

U osób wysoko wrażliwych warto także wspierać rozwijanie strategii radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, takich jak techniki relaksacyjne czy kreatywne wyrażanie emocji poprzez rysowanie lub zabawę. Bliscy mogą również wzmacniać poczucie własnej wartości dziecka, doceniając jego mocne strony, takie jak empatia czy kreatywność. Budowanie pozytywnego obrazu siebie u dziecka pozwoli mu lepiej radzić w wyzwaniach codziennego życia.

WWO – podsumowanie

Jeśli czujesz, że jesteś osobą wysoko wrażliwą, przeanalizuj swoje codzienne funkcjonowanie, różne sytuacje, które są trudne. Możesz prowadzić dziennik, w którym będziesz notować wydarzenia, które miały miejsce i Twoją reakcję na nie (myśli, emocje i odczucia w ciele).

Pamiętaj, że unikanie trudnych sytuacji często nie sprzyja rozwojowi osobistemu. Istotne jest odróżnienie tego, co możesz zmienić, od tego czego nie można. Przykładowo – budowanie silnych więzi z innymi jest istotnym czynnikiem wpływającym na poczucie dobrostanu psychicznego, dlatego nie warto rezygnować z relacji, tylko zastanowić się, co można zrobić inaczej. W tym obszarze wsparciem może się okazać psycholog lub psychoterapeuta. Jeśli potrzebujesz pomocy z nazwaniem i zdiagnozowaniem swoich trudności i ich przyczyn, warto porozmawiać z fachowcem.

Źródło:

Elaine N. Aron, Wysoko wrażliwi, jak funkcjonować w świecie, który nas przytłacza, wyd. Feeria, Łódź 2023.

Od wrażliwości do odporności, Rozmowa Ł. Pilipa z dr A.Gorzałką, Newsweek Psychologia, 3/2023.