Czym jest uzależnienie?

Często myśląc o uzależnieniu mamy na myśli osoby pijące do nieprzytomności, które rzadko kiedy są trzeźwe lub które nie radzą sobie w codziennym życiu – np. w pracy. Natomiast uzależnienie to również sięganie po alkohol czy innego rodzaju substancje psychoaktywne pod wpływem niekontrolowanego przymusu. Coś co inne osoby, przyglądające się „z zewnątrz” mogłyby określić jako okazjonalne sięganie.

Uzależnienie – co to jest?

Uzależnienie jest sposobem korzystania z substancji psychoaktywnych, w których osoba spożywająca traci kontrolę nad przyjmowaną substancją. Uzależnienia można podzielić na kilka kategorii w zależności od ich natury i obiektu, który jest źródłem nałogu.

Wyróżniamy m.in.:

• uzależnienia od substancji psychoaktywnych (np. uzależnienia od alkoholu, leków, narkotyków, nikotyny);
• uzależnienia behawioralne (np. od telefonu, od telewizora, od gier, zakupoholizm, bigoreksja pracoholizm).

Konsekwencje uzależnienia

Uzależnienie wpływa na całokształt życia osoby oraz jej otoczenia. Można je podzielić na kilka kategorii:

• Konsekwencje związane ze zdrowiem fizycznym (choroby związane z z nadużywaną substancją (np. marskość wątroby przy alkoholizmie, uszkodzenia płuc przy nikotynizmie, osłabienie odporności, problemy neurologiczne – uszkodzenia mózgu, zaburzenia pamięci, trudności z koncentracją);
• Konsekwencje związane ze zdrowiem psychicznym (pojawienie się zaburzeń psychicznych takich jak zaburzenia nastroju – depresja, anhedonia – utrata zdolności do odczuwania emocji, poczucie winy i wstydu, brak poczucia celu);
• Konsekwencje społeczne (zniszczenie relacji – konflikty z rodziną, partnerem, przyjaciółmi, problemy zawodowe, problemy prawne – jazda pod wpływem);
• Konsekwencje finansowe (długi, zubożenie rodziny, hazard);
• Konsekwencje dzieci i rodzin osób uzależnionych (przemoc i zaniedbanie dzieci, Syndrom DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) – trudności w budowaniu zdrowych relacji w dorosłym życiu, problemy emocjonalne u bliskich – współuzależnienie).

Zamknięty krąg uzależnienia

Osoby mierzące się z problemem nadużywania substancji odurzających często wpadają w tzw. „zamknięty krąg uzależnienia”. Według prof. Jerzego Mellibrudy, w kontekście uzależnień kluczowe są trzy mechanizmy obronne, które podtrzymują uzależnienie i utrudniają podjęcie leczenia. Są to:

1. Mechanizm nałogowego regulowania emocji – osoba używa substancji lub zachowania celem regulowania trudnych emocji takich jak lęk, złość, smutek. Celem tego jest unikanie konfrontacji z pojawiającymi się trudnościami i emocjami, które są przez nie wywoływane. Krótkoterminowo mechanizm ten daje ulgą, ale w miarę rozwoju uzależnienia, osoba potrzebuje coraz więcej danej substancji lub zachowania, co pogłębia uzależnienie i pogłębia problemy emocjonalne.
2. Mechanizm iluzji i zaprzeczeń – osoba uzależniona tworzy fałszywy obraz siebie oraz sytuacji, bagatelizując lub umniejszając problemy związane z uzależnieniem. Często uważa, że „może przestać w każdej chwili”, lub „nie jest ze mną tak źle, inni piją więcej”. Daje to złudne poczucie kontroli i chroni przed poczuciem winy i wstydu. Efektem jest brak motywacji do zmiany i obronne, a często agresywne reagowanie na bliskich nazywających problem lub terapeutów.
3. Mechanizm rozproszonego i rozdwojonego 'ja’ – zanika spójna tożsamość osoby uzależnionej.Te trzy mechanizmy obronne współdziałają, tworząc zamknięty krąg uzależnienia. Ich zrozumienie jest kluczowe w drodze do wyjścia z nałogu. ,.i

Jak wyjść z nałogu – pomoc krok po kroku

Krok 1: Uświadomienie sobie możliwego problemu

W tym kroku zidentyfikuj, w jaki sposób uzależnienie wpływa na Twoje życie, zdrowie, relacje i emocje. Zastanowię, jakie straty ponosisz. Możesz rozważyć prowadzenie dziennika nałogu.

KROK 2: znalezienie wsparcia

Skorzystaj z pomocy terapeuty uzależnień lub psychiatry, aby sprawdzić, czy jesteś uzależniony oraz w jakim stopniu. Specjalista uzależnień pomoże stworzyć plan leczenia. W przypadku uzależnień fizycznych konieczne może być wsparcie lekarza lub pobyt w szpitalu. Powiedz rodzinie i bliskim o swoich planach.

KROK 3: KONTYNUUJ LECZENIE

Postępuj zgodnie z planem opracowanym z terapeutą uzależnień.

Krok 4: Radzenie sobie z nawrotami

Nawroty są częścią procesu: Nawet jeśli zdarzy Ci się powrócić do nałogu, to nie oznacza porażki. Wyciągnij z tego wnioski i kontynuuj pracę. Zastanów się, co go spowodowało i jak możesz uniknąć podobnych sytuacji w przyszłości. Korzystaj ze wsparcia terapeutycznego lub weź udział w grupie wsparcia.

Krok 5: UTRZYMANIE ZMIANY NA DŁUŻEJ

Regularnie korzystaj z pomocy: nawet po długim czasie abstynencji pomoc terapeutyczna może pomóc w utrzymaniu zdrowego trybu życia.

Terapia uzależnień – praktyczne narzędzie wspomagające zdrowienie

Każdy proces terapeutyczny powinien zostać dobrany indywidualnie do potrzeb osoby chorej.

Terapia uzależnień ma na celu:

1. Poszerzenie i pogłębienie wiedzy na temat uzależnienia – terapeuta udziela wyjaśnienia zmian zachodzących w organizmie oraz psychice człowieka oraz samego procesu uzależnienia,
2. Zwiększenie świadomości wewnętrznych procesów motywacyjnych – m.in. w jaki sposób działa mechanizm uzależnienia;
3. Praca nad adekwatnym i społecznie akceptowalnym regulowaniem emocji (praca nad trudnymi emocjami – zmniejszenie ich ilości, zwiększenie tolerancji na trudne stany afektywne oraz zwiększenie tendencji do przeżywania pozytywnych emocji – wzmocnienie zwyczajnych pozytywnych doświadczeń);
4. Wzrost umiejętności rozpoznawania i nazywania przeżywanych emocji;
5. Dekonstrukcję iluzji i zaprzeczania – pomoc w przyjęciu odpowiedzialności za swoje działania;
6. Polepszenie relacji z innymi ludźmi, poprzez analizę wzorców wchodzenia w relację i ich modyfikowanie;
7. Odbudowanie tożsamości oraz wzmocnienie poczucie własnej wartości – rozwijaniu autentycznego poczucia „ja”;
8. Opanować stosowne umiejętności w zakresie stawiania granic, wyrażania złości i potrzeb;
9. Analizę świadomych sposobów stosowanych w podejmowaniu codziennych, racjonalnych decyzji;

Stosowane metody terapeutyczne- terapie, których skuteczność potwierdziły badania naukowe

• terapię psychodynamiczną – terapeuta koncentruje się na zrozumieniu ukrytych przyczyn uzależnienia, takich jak konflikty wewnętrzne, traumy, wzorce relacji czy mechanizmy obronne;
• terapię poznawczo behawioralną (CBT) – koncentruje się na identyfikacji i zmianie myśli, przekonań oraz zachowań, które podtrzymują uzależnienie;
• terapię leczenia uzależnień z użyciem leków (MAT) – celem tej terapii jest oddziaływanie farmakologiczne, które zmniejszają objawy uzależnienia i zmniejszają pragnienie sięgnięcia po substancję;
• terapię motywacyjną (MET) – w tej formie pracy nad uzależnieniem kluczowe staje się wzmacnianie motywacji do zmiany.

Jak radzić sobie z problemem nadużywania substancji odurzających – podsumowanie

Leczenie uzależnienia może być procesem trudnym. Wpływają na to m.in. stosowane mechanizmy obronne i wynikające z nich często przekonanie, że jestem w stanie kontrować ilość spożywanych substancji czy zachowań. Uzależniające myślenie charakteryzuje się też często iluzją „nieposiadania problemu”. Powoduje to brak motywacji do podjęcia działania i próby w zmianie stylu życia. Proces wychodzenia z nałogu może trwać długo i jest tym dłuższy, im dłużej osoba chora tkwi w zgubnym przeświadczeniu o swojej sile kontroli impulsów.

Leczenie uzależnień wymaga nie tylko odpowiedniej terapii, ale także zaangażowania samego pacjenta i jego otoczenia. Kluczowa jest jednak wewnętrzna motywacja do zmiany zachowania. To właśnie silna chęć odzyskania kontroli nad życiem stanowi fundament trwałych postępów.

Warto pamiętać, że zdrowienie to proces, który często trwa całe życie. To codzienny wysiłek, wytrwałość i gotowość do ciągłej pracy nad sobą. Choć droga do wolności od nałogu bywa wyboista, jest również pełna możliwości odbudowy własnego życia, relacji i poczucia wartości. Wyjście z uzależnienia nie jest łatwym zadaniem, ale jest możliwe – z odpowiednią pomocą, determinacją i wiarą w siebie.

Literatura:

JERZY MELLIBRUDA I ZOFIA SOBOLEWSKA-MELLIBRUDA, Integracyjna terapia uzależnień, wyd. Zielone Drzewo – Instytut psychologii zdrowia